ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ
ηχογραφήθηκαν στην Αθήνα την 10/ετία του 1960 - από δίσκους 45 στροφών
ΔΙΣΚΟΓΡΑΦΙΑ ΚΑΙ ΗΧΟΓΡΑΦΗΣΕΙΣ ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΩΝ ΤΡΑΓΟΥΔΙΩΝ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ Του Μ.Ζ.
(από το συνοδευτικό έντυπο του δίσκου: «ΠΟΛΥΦΩΝΙΚΑ ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΗΠΕΙΡΟΥ» που κυκλοφόρησε στα Ιωάννινα το 1995 το
ΙΔΡΥΜΑ ΒΟΡΕΙΟΗΠΕΙΡΩΤΙΚΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ)
Τα πολυφωνικά τραγούδια της Β. Ηπείρου, λόγω της ιδιαίτερης μουσικολογικής και λαογραφικής αξίας που παρουσιάζουν, από πολύ νωρίς προκάλεσαν το ενδιαφέρον σε πολλούς ειδικούς μουσικολόγους, ερευνητικά κέντρα, πανεπιστήμια, αλλά και διάφορες δισκογραφικές εταιρείες.
Έτσι με τα τραγούδια αυτά ασχολήθηκαν, κατά καιρούς, διακεκριμένοι μουσικολόγοι, όπως οι καθηγητές: Σπυρίδων Περιστέρης, Δημ. Οικονομίδης, Αντώνης Λάβδας, Samuel Baud-Bovy, Γεώργιος Αμαριανάκης, Παντελής Καβακόπουλος, ο μουσικοσυνθέτης Γιάννης Μαρκόπουλος, ο Σίμων Καρράς, η Δόμνα Σαμίου, η Ακαδημία Αθηνών, το Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων, η ΕΡΤ, το Κρατικό Ραδιόφωνο Ιωαννίνων, το Πνευματικό Κέντρο Δήμου Ιωαννιτών, το Ίδρυμα Βορειοηπειρωτικών Ερευνών, ο Σύλλογος προς διάδοση της Εθνικής Μουσικής, ο Πολυφωνικός Όμιλος Κτισμάτων (Πωγωνίου) και άλλοι.
Μια σύντομη αναδρομική αναφορά στη δισκογραφία και τις ηχογραφήσεις των πολυφωνικών τραγουδιών νομίζουμε, ότι συμβάλλει στην καλύτερη ενημέρωση όλων εκείνων, που επιθυμούν να έχουν μια συνολική εικόνα, για το είδος αυτό της λαϊκής μας μουσικής παράδοσης.
Οι πρώτοι δίσκοι, με πολυφωνικά τραγούδια της Βορείου Ηπείρου, εκδόθηκαν το 1928 από την εταιρεία ODEON.
Η ηχογράφηση για τους δίσκους αυτούς έγινε το φθινόπωρο του χρόνου αυτού, στους Αγίους Σαράντα, στο Ξενοδοχείον «Bristol», που τότε ο Μιχάλης Τσούνιος από τη Γορατζή. Στην ηχογράφηση εκείνη τραγούδησαν: Θωμάς Μπακούλας ή Γκίτας (πάρτης), Βασίλης Παντελής (γυριστής), Βαγγέλης Τζώλης και Γιώργος Γκίκας (ισοκράτες.
Όλοι οι τραγουδιστές ήταν από το χωριό Γράψη της Δερόπολης (νομού Αργυροκάστρου).
Τα τραγούδια που περιλαμβάνονται στους δίσκους αυτούς είναι: «Από κείθε κείνες μούρσες», «Στης Δερόπολης τον κάμπο», «Λένη και κυρα-Λένη», «Τούτο το χειμώνα», «Μια παπαδιά στον αργαλειό», «Δεροπολίτισσα», «Όσα λουλούδια έχει η Άνοιξη», «Του Κίτσου η μάνα κάθονταν».
Μια άλλη δισκογραφική παραγωγή έγινε το 1935 στην Αθήνα, με τραγουδιστές από το χωριό Γλύνα της Ρίζας (νομού Αργυροκάστρου) και περιλάμβανε τα τραγούδια: «Βλάχα πλένει στο ποτάμι» και «Μια ωραία βοσκοπούλα». Τα τραγούδια αυτά, με συνοδεία της Δελβινακιώτικης κομπανίας του Μπεκιάρη τραγούδησαν: Χαράλαμπος Αναγνώστης (πάρτης), Βασίλης Σουλιώτης (γυριστής), Βαγγέλης Μπατζέλης και Χαράλαμπος Τάκος (ισοκράτες).
Αργότερα, μετά τον πόλεμο και τον αναγκαστικό αποκλεισμό της Β. Ηπείρου στην αυτοαπομονωμένη Αλβανία, το ενδιαφέρον των μουσικολόγων και των εταιρειών στράφηκε στους πρόσφυγες Βορειοηπειρώτες, που κατέφυγαν στην Ελλάδα και την Αμερική.
Το 1947 έγινε η πρώτη σοβαρή ηχογράφηση πολυφωνικών Βορειοηπειρωτικών τραγουδιών, με τη φροντίδα και για λογαριασμό της Ακαδημίας Αθηνών.
Η εργασία αυτή έγινε στα Ιωάννινα και συγκεκριμένα στα γραφεία της Εθνικής Νεολαίας Βορείου Ηπείρου (ΕΝΒΗ), που τότε ήταν στην οδό Ανεξαρτησίας. Στην ηχογράφηση εκείνη τραγούδησε η οικογένεια Σκόπη από τη Γλύνα (Χρήσρος παππούς, Γρηγόρης γιος, Τάσος, Σπύρος, Γιώργος εγγόνια) και ο Γιάννης Γκίκας από τη Γράψη.
Μεταξύ των τραγουδιών που ηχογραφήθηκαν τότε, περιλαμβάνονται και τα εξής: «Πέρα σ᾽ εκείνο το βουνό», «Ένα πουλί θαλασσινό», «Από πέρα απ᾽ το ποτάμι», «Λένη και κυρά Λένη».
Η οικογένεια Σκόπη, την εποχή εκείνη και για πολλά χρόνια αργότερα, αποτελούσε την καλύτερη ομάδα Βορειοηπειρωτών τραγουδιστών και ήταν πολύ δημοφιλής στους συμπατριώτες της.
Η ίδια οικογένεια, χωρίς τον αρχηγό της Χρήστο Σκόπη, που πέθανε στα Γιάννινα το 1957 σε ηλικία 90 χρόνων, μετανάστευσε στο Σικάγο της Αμερικής. Εκεί το 1962 ηχογράφησε, με τη συμμετοχή και της Βασιλικής Σκόπη, γυναίκας του Γρηγόρη και τον επίσης Γλυνιώτη Γιώργο Λέκκα, και πάλι μια σειρά από πολυφωνικά τραγούδια, άγνωστο για λογαριασμού ποιου φορέα.
Στο μεταξύ, τον Αύγουστο του 1951 και τον Ιούλιο του 1957, ο συντάκτης του Λαογραφικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών μουσικολόγος Σπύρος Περιστέρης, μαζί με τον καθηγητή Δημ. Οικονομίδη, ηχογραφούν πολυφωνικά τραγούδια, από πρόσφυγες Βορειοηπειρώτες, που ζουν στα Γιάννινα και στα χωριά Ριζιάνη και Πέρδικα Θεσπρωτίας.
Τα συμπεράσματα, από την ερευνητική αυτή εργασία, ο Σπύρος Περιστέρης καταχώρησε στην Επετηρίδα του Λαογραφικού Αρχείου της Ακαδημίας Αθηνών (τόμ. 9 καί 10, 1955-1957), μέ τίτλο «Δημοτικά τραγούδια Δροπόλεως Β. Ηπείρου».
Παρόμοια επιστημονική ανάλυση, με τίτλο «Πεντάφθογγοι κλίμακες εν τη δημώδη μουσική της Ηπείρου», δημοσίευσε και ο μουσικολόγος Αντ. Λάβδας στην «Ηπειρωτική Εστια» το 1958 (7ο έτος).
Το 1962 στην ηπειρωτική δισκογραφία εμφανίζεται ένας νέος δίσκος, με Βορειοηπειρωτικά πολυφωνικά τραγούδια, στον οποίο μεταξύ των άλλων τραγουδούν ο Επαμεινώνδας Τσιάβος και ο Γιώργος Τάχος (πάρτες) από το Χλωμό και ο Μιχάλης Καλύβας (γυριστής) από τις Σχωριάδες Πωγωνίου. Τα τραγούδια του δίσκου αυτού είναι: «Στης Δερόπολης τον κάμπο» και «Γιάννη μου το μαντήλι σου».
Σταθμό στη δισκογραφική ιστορία των πολυφωνικών τραγουδιών αποτελεί η έκδοση μιας σειράς δίσκων (45 στροφών), από την εταιρεία RCA VICTOR, που πραγματοποιήθηκε το 1964-65 και περιλάμβανε τα τραγούδια: «Εσκοτώθηκα στη μάχη», «Μια συννεφιασμένη μέρα», «Η Γιαννούλα», «Παπαδοπούλα», «Στο χορό των νεονύμφων», «Στης Ελένης το κρεββάτι», «Ψες είδα στ᾽ όνειρό μου», «Ένα πουλί θαλασσινό», «Πέρα σ᾽ εκεῖνο το βουνό», «Εις τους αποθαμένους μας».
Αυτοί που τραγουδούν στους δίσκους αυτούς προέρχονται από τη Β. Ήπειρο και από τα χωριά του ελεύθερου Πωγωνίου Κτίσματα, Μαυρόπουλο και Χρυσόδουλη. Είναι δε οι εξής: Μιλτ. Μάστορας, Κ. Στούκας, Χρ. Γκόγκας, Ι. Κορόκης, Β. Λέκκας, Γ. Τσιώνης, Μερ. Γκόγκου, Σοφία Δεμίρη, Δ. Παππάς, Ν. Μάτσιας, Ι. Παντελής. Όλα τα τραγούδια συνοδεύονται από τις λαϊκές ορχήστρες του Απ. Τζούμα και Ν. Σαδεδίν.
Αργότερα το 1970 εκδίδεται νέος δίσκος από την εταιρεία OLYMPIC. Σ᾽ αυτόν τραγουδάει η παρέα του Μ. Μάστορα το τραγούδι «Κόρη που πάνεις για νερό» και τη συνοδεύει η κομπανία του Ν. Φιλιππίδη.
Το 1975 κυκλοφορεί ο δίσκος, μεγάλης διάρκειας (L.P.) του Συλλόγου προς διάδοση της Εθνικής Μουσικής «ΤΡΑΓΟΥΔΙΑ ΤΗΣ ΗΠΕΙΡΟΥ» Νο 1, στον οποίο περιλαμβάνονται δύο πολυφωνικά τραγούδια: «Δεροπολίτισσα» και «Αλησμονώ και χαίρομαι».
Τα τραγούδια αυτά που κατέγραψε ο Σίμων Καρράς στα Κτίσματα, τραγουδάει ο πολυφωνικός όμιλος του χωριού αυτού, τον οποίο συγκρότησε ο Κώστας Μάτσιας και αποτελούν οι: Γιώργος Παππάς, Βασίλης Γιώτης, Ευτυχία και Βασιλική Σούλιο και Σωκράτης και Λάζαρος Τσιάβος. Στον ίδιο δίσκο τα τραγούδια συνοδεύει το μουσικό συγκρότημα δημοτικής μουσικής του Χρ. Χαληγιάννη.
Το 1984 είναι μια σημαντική χρονιά για το πολυφωνικό τραγούδι, αφού εκδίδεται στο Παρίσι ο δίσκος: Grece, Chants polyphoniques et musique d’ Epire, από το Radio France, με καλλιτεχνική επιμέλεια Δόμνας Σαμίου και Άρη Φακίνου.
Στο δίσκο αυτό τραγουδάει ο όμιλος Κτισμάτων τα τραγούδια: «Καλότυχα είναι τα βουνά» και «Βλάχα πλένει στο ποτάμι».
Την άλλη χρονιά, στα 1985, ο Σύλλογος προς διάδοση της Εθνικής Μουσικής, εκδίδει και το Νο 2 δίσκο του, με τους συντελεστές του πρώτου δίσκου και το πολυφωνικό τραγούδι «Βλάχα πλένει στο ποτάμι».
Στο 1990 σημειώνεται ένα πολύ πετυχημένο οδοιπορικό στις πόλεις Μεσολόγγι, Αγρίνιο, Πρέβεζα, Άρτα και Ιωάννινα του πολυφωνικού ομίλου Κτισμάτων, με επικεφαλής τον παπα-Χρήστο Μάτσια.
Τον ίδιο χρόνο, ο κρατικός ραδιοφωνικός σταθμός Ιωανννίνων, με την επιμέλεια του Παναγιώτη Τζόκα, καταγράφει μια σειρά από πολυφωνικά τραγούδια με τον όμιλο Κτισμάτων, ενώ το καλοκαίρι του 1992, ο ίδιος ραδιοφωνικός σταθμός, σε συνεργασία με την ΕΡΤ, διοργανώνει μεγάλη καλλιτεχνική εκδήλωση στο υπαίθριο θέατρο της ΕΗΜ, με την παρουσία πολυμελών ομίλων Βορειοηπειρωτικών τραγουδιστών.
Το 1993 σημαδεύει η κυκλοφορία δύο ακόμη δίσκων. Ο πρώτος είναι έκδοση του Πνευματικού Κέντρου Δήμου Ιωαννιτών και φέρει τον τίτλο «Ηπειρωτκή μουσική παράδοση». Σ᾽ αυτόν τραγουδούν οι Βορειοηπειρώτες από το Χλωμό, Σπύρος, Χριστόφορος, Αναστασία και Έλλη Μούκα, καθώς και ο Κώστας Δάμος, Θανάσης Λάμπρος και Επαμεινώνδας Αηδόνης.
Τα τραγούδια του δίσκου αυτού είναι: «Του Κίτσου η μάνα κάθονταν», «Βοσκοπούλα», «Κόρη που πάνεις για νερό», «Πέρα σε κείνο το βουνό», «Τον Αλή Πασά».
Ο δεύτερος δίσκος «Το πολυφωνικό της Ηπείρου» είναι έκδοση ΕΛΛΟΠΙΑΣ και σ᾽ αυτόν τραγουδάει ο όμιλος Κτισμάτων τα τραγούδια: «Αλησμονώ και χαίρομαι», «Κλαίνε οι πέρδικες στα πλάγια», «Γιάννη μου το μαντήλι σου», «Βλάχα πλένει στο ποτάμι», «Ντελή Παππα», «Πίνετε να πίνουμε», «Από πέρα απ᾽ το ποτάμι», «Τρία καλά είναι στον Ντουνιά», «Γιώργο μας πήρε η άνοιξη».
Πρέπει ακόμη να σημειώσουμε, πως τα τελευταία χρόνια, εκτός από το «Ίδρυμα Βορειοηπειρωτικών Ερευνών», καταγραφές πολυφωνικών τραγουδιών στο χώρο της Β. Ηπείρου, έκαναν και ο Κώστας Μάτσιας και ο Νίκος Διονυσόπουλος, ο τελευταίος μαζί με τον καθηγητή Λαογραφίας του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Βασίλη Νιτσιάκο.
Τέλος να προσθέσουμε, ότι τα Βορειοηπειρωτικά μοτίβα, αποτέλεσαν πηγή έμπνευσης και δημιουργίας και από διακεκριμένους καλλιτέχνες, όπως από τον Γιαννιώτη Νίκο Χουλιαρά και τον Βορειοηπειρώτη Ξεν. Γάμβα, που διασκεύασαν ορισμένα τραγούδια από το ιδιότυπο αυτό μουσικό είδος και εξέδωσαν δίσκους τους, ο πρώτος στην Ελλάδα και ο δεύτερος στην Αμερική.
Μ.Ζ.